Enflasyon önümüzdeki aylarda hızla düşecek

Enflasyonu düşürmek için faiz oranlarını düşürmeli veya yükseltmeli miyiz?

İki türü vardır: talep enflasyonu, maliyet enflasyonu. Ekonomide maldan çok para varsa talep enflasyonu oluşur. Diğer bir deyişle, ekonominin ürettiği ve piyasaya arz ettiği mal ve hizmetler, insanların bunları satın alma olanağından azsa, fiyatlar yükselir. Bundan kaçınmanın iki yolu vardır: üretimi artırmak ve/veya ilgiyi artırmak. Üretimi artırmak kısa vadede kolay değil, yeni yatırımlar gerektiriyor. O halde faizi artırarak insanların parasını harcayıp tasarruf etmemesini sağlamak yani talebi azaltmak gerekiyor. Maliyet enflasyonu, üretimde kullanılan faktörlerin ve girdilerin fiyatları arttığında ortaya çıkar. Girdi olarak kullanılan petrol, doğalgaz, elektrik, hammadde ve yarı mamullerin ücretleri, kiraları, faizleri veya fiyatları yükselirse, maliyetler artmaya başlar, fiyatlara yansımaya başlar ve böylece enflasyon yükselir. Maliyet enflasyonunu bir nebze olsun engellemek bizim elimizde. Örneğin, enerji fiyatları yükselirse ve biz onu ithal edersek, maliyet enflasyonunun özel bir durumu olan “ithal enflasyon” yaşarız.

Dolarizasyonun etkisi altındaki bizim gibi ülkelerde maliyet enflasyonunun bir nedeni olan ulusal para birimindeki dış değer kaybı, Türkiye’de son yıllarda tanık olduğumuz enflasyon ışığında çok önemli bir yer tutuyor. Türkiye’nin yüksek riski nedeniyle Türk Lirası yabancı para birimleri karşısında hızla değer kaybediyor. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın indirime başladığı Eylül 2021’den bu yana madeni paranın dolar karşısında değer kaybı yüzde 52, aynı dönemde enflasyondaki artış ise 3,4 kat oldu.

Aşağıdaki grafik, Türkiye’nin faiz oranlarını düşürerek enflasyonu düşürme deneyiminin bir sonucu olarak mevcut durumu göstermektedir (grafikte kullanılan verilerden enflasyon verileri TÜİK’ten, TCMB faiz verileri TCMB web sitesinden alınmıştır):

Görüldüğü gibi, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın faiz indirimiyle başlayan enflasyonu düşürme çabası, aksine enflasyonun yükselmesine neden olmuştur. Ancak Ocak ayının başından itibaren enflasyonda art arda düşüşler yaşanacak. Yaşanacak bu düşüşlerin tamamen altta yatan etkiye bağlı olarak gerçekleşecek bir evrim olacağını ve uygulanan yaklaşımla ilişkilendirilemeyeceğini baştan belirtelim.

Aynı dönemde öyle olmasa da yüksek enflasyon sorunu yaşamaya başlayan Amerika Birleşik Devletleri’nde Merkez Bankası (Federal Reserve) faiz oranlarını artırmaya başladı. Oradaki gelişmeleri aşağıdaki grafikte sunuyorum (Grafikte kullanılan verilerden enflasyon verileri www.trading Economys.com’dan, Fed faiz verileri Fed web sitesinden alınmıştır):

Eylül 2021 ile Mart 2022 arasında artan enflasyonu, büyümenin düşmemesi için faiz artırmayarak yönetmeye çalışan Fed, bunun olmayacağını görünce Mart ayında faiz artırmaya başladı. İlk iki artış 0,50 puandı ve çok etkili olmadı. Üçüncü artışın 1 puana çıkması ve sonraki artışın 0,75 puanla devam etmesiyle enflasyon gerilemeye başladı. Fed’in faiz artırımı için kaybettiği süre yaklaşık beş aydır. Faiz artırımı 2021’in dördüncü çeyreğinde başlarsa bugün enflasyon muhtemelen yüzde 4 ile 5 arasında olacak. Enflasyon yüzde 10,6’da ve Avrupa Merkez Bankası’nın durgunluk korkusu nedeniyle artışına başlamasını geciktirmesi ve hala düşük oranlarda artması nedeniyle yükselmeye devam ediyor.

Rusya’dan bir örnek verelim. Ukrayna savaşı çıkmadan önce Rusya’da enflasyon yüzde 9,2, merkez bankası faizi yüzde 8,5’ti. Savaş başladığında enflasyon %17,8’e fırladı. Rusya Merkez Bankası faiz oranlarını yüzde 20’ye çıkardı. Bu ani tepki sonucunda enflasyon hızla düşmeye başladı. Enflasyon düşerken Rusya Merkez Bankası faiz oranlarını düşürdü. Bugün enflasyon oranı %12,6 ve merkez bankası faiz oranı %7,5.

Enflasyon Ocak’tan itibaren düşecek, şaşırmayın

Gemlik ilçesine yaklaştığınızda “Gemlik’e doğru denizi göreceksiniz, şaşırmayın” yazılı bir tabela göreceksiniz. Orhan Veli’nin şiirinden bu mısrayı okusanız bile denizi görünce şaşıracaksınız. Bugünden varsayalım: “Ocak başında enflasyonda hızlı bir düşüş görüyorsunuz ve düşüşün Haziran ayına kadar devam etmesi şaşırtıcı değil.”

Ne demek istediğimi anlatmak için önce geçen yıl Aralık ayından bu yıl Haziran ayına kadar aylık enflasyon oranlarını gösteren bir tablo vereyim (TÜİK verileri, TÜFE haber bülteni, Ekim 2022 vb.)

Tablodaki aylık enflasyon oranları Aralık 2021’den Mayıs 2022’ye kadar olan aylık enflasyon oranlarıdır. Toplamları 45,18’dir. Kasım 2022 itibarıyla 12 aylık enflasyon oranı yüzde 84,39 oldu. Aralık ayı itibariyle aylık enflasyon oranlarının %2 olduğunu varsayalım. Bu durumda yeni başarı olarak tahmin ettiğimiz (tablonun son sütunu) yüzde 12 yerine Aralık 2021 ile Mayıs 2022 arasında elde edilen 45,18 puan endeksten çıkacaktır. Bu hesaba göre 12- Mayıs 2023’teki aylık enflasyon oranı, seçime bir ay kala neredeyse yüzde bir. Seviye 50’ye düşecekti (hesaplama gösterge değerlerine bağlıdır, ancak biraz yanlış hesaplama riskini göze alarak buradaki durumu basitleştirmek için böyle bir gösterimi seçtim). Böylece iktidar seçime girerken enflasyonu nasıl 35-40 puan düşürmeyi başardığını ve faizleri indirerek nasıl düşürdüğünü anlatma aşamasına gelmiş olacak. . Geçmiş deneyimlerimize dayanarak, çoğunluğun bu geçmişi unutacağını ve enflasyonu yüzde 19’dan yüzde 85’e kimin çıkardığını ve hangi politikanın yanlış olduğunu sormak yerine enflasyonu düşürmeye odaklanacağını söyleyebiliriz.

Ekonomi ve finansta, bu tür anormal dalgalanmalardan sonra normale dönüş, birincil etkiyle meydana gelen bir değişiklik veya kısaca “birincil etki” olarak adlandırılır. İki dönem arasındaki değişim hesaplanırken, değişime esas alınan dönemde normalin çok altında veya üstünde bir başarı varsa ve karşılaştırmalı dönemde aynı anormallik tekrarlanmıyorsa bu kez algı normal seviyede olacak ve söz konusu göstergede hızlı bir düşüş veya artış meydana gelecektir. Birincil etkiyi bir örnekle açıklayalım. Başlangıç ​​dönemini Aralık 2021’de aylık enflasyonun yüzde 13,58 arttığı dönemi ele alalım. Aralık 2022’den bu yana enflasyonda yüzde 3’lük bir artışın normale döndüğünü varsayalım. Bu durumda iki dönem arasındaki eksi 10,58 puanlık fark, 12 aylık dönem için enflasyon oranında yaklaşık 10 puanlık bir düşüşe yol açacaktır. Bu şekilde anormal bir durumdan normal bir duruma geçerken oluşan farklılıklara birincil etki denir.

Enflasyonun Eylül 2021’de yıllık yüzde 19’dan başlayıp Kasım 2022’de yüzde 85,51’e çıkmasının nedeni, faiz oranlarını düşürmeyi ve ülke ekonomisini bir yılda inanılmaz pahalı hale getirmeyi amaçlayan yanlış para politikasıydı. Öte yandan bu yanlış para politikasını sürdürmek için döviz kuruna müdahale edecek şekilde sürekli döviz satışı yapılmak zorunda kalınmış ve milyarlarca dolarlık döviz satışı yapılmıştır. Bu durumun merkez bankası finansal tablolarından hesaplanan swaplar hariç net döviz rezervlerine yansıdığı görülebilir. Bu gösterge uzun süredir -50-60 milyar dolar arasında dalgalanıyor.

Dikkat çekmek istediğimiz nokta, önümüzdeki dönemde enflasyondaki düşüşün faiz indirimi ile bir ilgisi olmayacağı, tamamen birincil etkiden kaynaklanacağıdır. Enflasyondaki bu düşüşe rağmen hayat pahalılığı devam edecek ve fiyatlar sanıldığı gibi düşmeyecek, daha yavaş yükselmeye devam edecek. Mevcut yapısına baktığımızda faiz dışı döviz müdahalesi ve faiz dışı müdahale yoluyla enflasyonu düşürme sınırının yüzde 30 civarında olduğu görülüyor. Enflasyonu bu direnç sınırının altına indirebilmek için geleceğin daha iyi olacağına, ekonomide doğru adımların atılacağına ve yapısal reformların başlatılması gerektiğine toplumu inandırmak gerekiyor. Diğer sahte mektuplar.

orijinal makale